Bijzonder symposium donderdag 13 oktober

Op 13 oktober organiseert Netwerk Vredestichters in samenwerking met de CHE een symposium met als titel: Roergangers in de kerk. Dit symposium richt zich op kerken met een kerkenraad. In ons werk als Netwerk komen we regelmatig tegen dat er een spanning ontstaat tussen (een deel van) de kerkenraad en de predikant. Omdat er vaak geen heldere, afgebakende afspraken zijn gemaakt ontstaat er gemakkelijk verwarring in de onderlinge verwachtingen. Wie doet wat en hoe spreken we elkaar aan als het niet loopt zoals verwacht?

We hebben een hele goede sprekerslijst.

• Sake Stoppels, docent gemeenteopbouw aan de VU
• Jan Oortgiesen, kent alle spannende situatie in PKN-gemeenten
• René Erwich, docent GPW Ede en lector Geestelijk Leiderschap.

Het geheel staat onder leiding van ds. Arenda Haasnoot.

Er is veel ruimte voor interactie, omdat we zo dicht mogelijk bij de praktijk willen blijven.

Als je kerkenraadslid bent, dan is dit iets voor jou. Als je iemand kent die het is, stuur het door. Het belooft een zeer dynamisch symposium te worden. Informatie is hier te vinden.

Vuistregels in Sri Lanka

Ton Nap, voorganger van de Evangelische Gemeente Parousia in Delft, is betrokken geraakt bij het trainen van leiders in Sri Lanka. Een van de onderwerpen die hij behandelt is conflictmanagement. Hiertoe maakt hij gebruik van het boekje Vuistregels voor Vredestichters.
Dit zegt Ton erover:
'Onlangs zijn we teruggekeerd van onze indrukwekkende reis naar Sri Lanka. Op twee verschillende plaatsen heb ik –beide keren voor ongeveer 40 personen (meest voorgangers) - de workshop gegeven. Ze waren onder de indruk en konden veel van de aangereikte tools gebruiken.'
Prachtig om de vrucht van deze brochure te mogen zien. Als je hem nog niet gelezen hebt. Het is een prima tool voor teams om te bespreken hoe met (menings)verschillen om te gaan. Te bestellen bij de Evangelische Alliantie.
PS Als iemand geïnteresseerd is in een Engelse vertaling van de hoofdpunten, dan kan hij die bij mij opvragen.

Door en door verwend

Afgelopen zomer heb ik het boek van Theodore Dalrymple met bovengenoemde titel gelezen. Het is een analyse van onze westerse maatschappij. De ondertitel is: Kritiek op de sentimentele samenleving. Hij stelt dat als gevolg van romantische ideeën over de goedheid van de mens we in een situatie zijn beland, waarbij mensen niet meer hun eigen verantwoordelijkheid nemen, maar de neiging hebben alle problemen die zij ervaren af te schuiven op de omgeving, met name de overheid. Ik heb al eerder een post gemaakt over dit onderwerp. Dat is hier te vinden.
In de Volkskrant van 12 augustus is een artikel van Dalrymple te vinden, waarin hij de rellen in Engeland analyseert. Hij noemt daarin als oorzaken:

• slecht onderwijs
• egoïstische samenleving
• disfunctionele gezinnen

Als je deze gedachten toepast op de kerk in Nederland, dan is daar veel herkenning. Ook in onze kerken hebben we te maken met mensen die verwend zijn en die geneigd zijn alle problemen af te schuiven op de leiding (de voorganger). Als ik met 10 mensen praat over het feit dat ik bezig ben met het thema conflicten in de kerk, dan beginnen 9 een verhaal over problemen in hun eigen gemeente. Het lijkt wel een epidemie. Overal zijn er problemen en conflicten.

Vanmorgen werd ik in mijn stille tijd uitgedaagd door Haggaï. Daarin wordt het volk aangesproken dat ze wel zorgen voor hun eigen huizen, maar niet voor het huis van God: ...zelf in mooi afgewerkte huizen te wonen? En dat terwijl mijn huis nog een ruïne is! Ook in onze kerk zijn spanningen. Mijn uitdaging is: hoe kan ik bijdragen aan de gezondheid van de kerk? Soms moet ik slikken, soms moet ik dingen aankaarten. Ik moet mijn ogen niet sluiten voor het onrecht, en tegelijkertijd wil ik toepassen wat in de Bijbel staat: de liefde bedekt tal van zonden.
Heer, geef me de kracht om te veranderen
wat ik kan veranderen,
de berusting om te accepteren
wat ik niet kan veranderen
en de wijsheid om het verschil te zien.

Boek over conflicten in de kerk - uitnodiging

In het najaar van 2007 is de brochure 'Vuistregels voor Vredestichters' verschenen. Ik heb dat geschreven om kerkenraden en oudstenraden een handvat te geven om met elkaar in gesprek te raken over conflicten in de gemeente. Sinds die tijd hebben we als Netwerk Vredestichters meer ervaring gekregen rondom dit thema. Dit heeft geleid tot de wens om hierover een boek te schrijven. Begin dit jaar ben ik begonnen en heb nu iets meer dan een half boek af. Voor mijn vakantie heb ik overleg gehad met de uitgever. Dit heeft geleid tot vragen als: hoe steken we dit boek in? Voor wie schrijven we het? Hoe diep moet het gaan? Nu ik weer begonnen ben probeer ik een soort schema te ontwerpen dat als leidraad kan dienen voor de lezer. Maar ik merk dat, als ik hier mee bezig ben, ik het bijzonder lastig vind. Waar is behoefte aan bij de lezer? Met de uitgever ben ik ervan overtuigd dat er behoefte is aan zo'n boek. Maar hoe sluit je aan bij wat mensen nodig hebben. Eén van de vragen is: moet het geschikt zijn voor 'gewone' gemeenteleden of moet het toegespitst zijn op leidinggeven? Ik merk dat dat voor wat je kunt doen veel uitmaakt. Ook worstel ik met de vraag of ik de blik gericht moet houden op de totale gemeente of juist de individuele conflicten aandacht moet geven, of allebei.

Vraag: als je suggesties hebt, dan ben ik daar erg blij mee. Zou je me je gedachten over deze vragen willen mailen aan: eddy@depender.org? Een conceptschema in hier te downloaden.

Alvast mijn dank voor het meedenken. Eddy de Pender

Sentimentaliteit

'Gewoon je gevoel volgen, trouw zijn aan jezelf: het lijkt heel echt en authentiek, maar is vaak je zin doordrijven. In het verlangen naar eigenheid zijn veel mensen op drift geraakt.' Dit is een citaat uit het nieuwe boek van Roos Vonk: Menselijke gebreken voor gevorderden. Zij sprak hierover afgelopen vrijdagavond in Knevel & Van den Brink. Daarin benadrukte ze, dat we in de westerse samenleving heel erg op ons zelf gericht zijn geraakt, op het narcistische af. Dat betekent dat ons eigen gevoel van welbevinden allesbepalend is geworden. En als we ons niet plezierig voelen, dan is daar iemand schuldig aan, en dat zijn we natuurlijk niet zelf. Het is dezelfde boodschap als Theodore Dalrymple in zijn nieuwe boek: Door en door verwend. Met de alleszeggende ondertitel: kritiek op de sentimentele samenleving. Ook hij benadrukt dat een goed gevoel over onszelf hebben het allerbelangrijkste voor ons is in deze tijd. We nemen daarom de omgeving waar vanuit ons eigen gevoel. Het grote risico is, dat we onze gevoelens als de werkelijkheid zien en daardoor de realiteit aanpassen aan dat gevoel. We hebben het nodig om ons onvoorwaardelijk warm te voelen over onszelf. De ultieme consequentie van het postmodernisme, dat stelt dat alles subjectief is en er geen objectieve waarheid meer is. Voor christenen is dit in flagrante tegenspraak met Jezus. In Johannes 1: 14 wordt Hij voorgesteld als zijnde vol van genade en waarheid. Dus niet alleen maar lief en aardig zijn, maar ook rekening houden met de werkelijkheid om ons heen, met de waarheid. Zo is genade niet meer dan een sentimenteel gevoel geworden waar het kruis is uitgehaald. Het Woord is vlees geworden en het heeft onder ons gewoond en wij hebben zijn heerlijkheid aanschouwd, een heerlijkheid als van de eniggeborene des Vaders, vol van genade en waarheid.

De sterken en de zwakken

Jaren geleden heb ik een boek gelezen van Paul Tournier met de titel: De Sterken en de Zwakken. Dit is een onderzoek naar het feit dat sommige mensen zo zelfverzekerd overkomen (de sterken) en anderen die een meer bescheiden opstelling hebben in het leven (de zwakken). De ene groep heeft de neiging om de anderen wat te domineren en in sommige gevallen te overrulen. Dat voelt voor de 'zwakken' minder plezierig. Wat daaraan te doen. Paul Tournier geeft hieraan een verrassende wending. In het kort komt het hier op neer: Als we diep in onszelf kijken zijn we in feite allemaal onzeker. We weten niet altijd wat het beste is in iedere situatie, hebben niet altijd de beste reactie en kunnen niet altijd zeker zeggen wat de juiste beslissing is. Het verschil tussen de sterken en de zwakken zit het hem hierin, dat de sterken hun zwakheid beter kunnen verbergen. Misschien is hun onzekerheid zelfs naar het onderbewuste verdreven, waardoor er weinig van naar buiten komt. Het is een troostrijke gedachte. En voor de 'zwakken' onder ons: je hoeft je niet zo snel te laten intimideren door de 'sterken' want achter hun masker zit een behoorlijke onzekerheid. Zo kun je zelfs zeggen, dat de 'zwakken' een betere kijk op de werkelijkheid hebben en in dat opzicht dus de 'sterken' zijn. We kunnen als we dit beseffen in conflictsituaties beter op elkaar reageren en inhoud geven aan het vers uit Romeinen 15:1 - Wij, de sterken, moeten de zwakken in hun kwetsbaarheid helpen en niet ons eigen belang dienen.

Citaat van Carl Friedman uit haar boek 'Wie heeft de meeste joden' (blz. 249)

'Wat ik in uw werk mis, is het positieve! Waar is de hóóp?' Wij eisen hoop: het is het dictaat van lieden die met hun blijmoedigheid de wereld terroriseren en die, als zij het voor het zeggen hadden, het geringste spoor van wanhoop strafbaar zouden stellen. Ze menen dat het kwaad vanzelf verdwijnt, wanneer men - met de rug ernaar toe en de blik op oneindig - dat hartstochtelijk hóópt. Maar als hopen hielp, zou het allang een winstgevend bedrijf zijn.

Mijn toevoeging: er zijn talloze bedrijven die handelen in hoop en daar een goede boterham mee verdienen. Er zijn genoeg instanties die gouden bergen beloven, waar grof geld voor wordt betaald, maar die later knollen voor citroenen blijken te zijn. Hoop dient ergens op gebaseerd te zijn.
Moge God, die ons hoop geeft, u in het geloof geheel en al vervullen met vreugde en vrede, zodat uw hoop overvloedig zal zijn door de kracht van de heilige Geest. (Romeinen 15:13)

Afschuw

Algemeen wordt erkend dat de mens 4 basisemoties kent: bang, boos, bedroefd en blij. Paul Ekman, een bekende onderzoeker op het gebied van emoties, voegt er nog 2 aan toe: afschuw en verbazing. Ik wil het nu even hebben over afschuw, met vergelijkbare begrippen als walging en gruwel. In de Bijbel komt dat woord regelmatig voor en wordt zelfs gebruikt als een uiting van God: Want de HEER heeft een afschuw van iedereen die oneerlijk zaken doet (Deut. 25:16). En ook: Wie een goddeloze vrijspreekt en wie een rechtvaardige beschuldigt, beiden zijn de HEER een gruwel (Spreeuken 17:15). Conclusie: afschuw bestaat blijkbaar en het heeft positieve kanten. Maar hoe doen we dat dan in het menselijke verkeer? Kunnen we onze neus ophalen voor mensen omdat ze een bepaalde stank verspreiden, of kunnen we mensen uitspugen, omdat ze 'toxic' zijn? Geen gemakkelijke vragen. Een 'oppervlakkige' reactie zou kunnen zijn: je moet de zonde veroordelen, maar de zondaar accepteren. Deze zin hoor je nog wel eens. Zo vaak misschien, dat hij bijna zijn kracht verloren heeft. Ik zou je willen uitdagen om
a. gevoelens van afschuw in jezelf te onderkennen
b. te onderzoeken welke aspecten je met walging vervullen
c. nadenken wat je van de ander wel en niet kunt accepteren
d. een duidelijk standpunt innemen waar je voor staat
e. de relatie naar de ander open houden.
Ook dit is heel globaal en schematisch, maar ik wil trachten deze basisemotie in conflictsituaties niet weg te poetsen, maar serieus te nemen en me proberen te verdiepen in hoe God met 'Zijn emotie' van afschuw omgaat.

PS Nog een leuk testje om gelaatsuitdrukking te herkennen. Klik hier.

De waarheid en niets dan de waarheid

And although they say, 'As the LORD lives,' Surely they swear falsely (Jeremia 5:2). De laatste tijd ben ik regelmatig bepaald bij het feit dat mensen niet altijd de waarheid vertellen. Soms zijn ze zich er bewust van dat ze de waarheid een beetje gunstiger voorstellen dan die in werkelijkheid is en soms geloven ze daadwerkelijk hun eigen verhaal dat niet strookt met de waarheid. Nu staat het begrip waarheid in een postmoderne tijd al behoorlijk ter discussie. Filosofisch gezien geloven veel mensen niet dat er een absolute waarheid bestaat. Maar die relativering lijkt erg door te dringen in de dagelijkse praktijk. Het gevolg is dat een begrip als betrouwbaarheid niet zo veel meer voorstelt. Het gaat er tenslotte toch om dat je erg goed uitkomt. Het gaat niet om integriteit, maar of je wel of niet betrapt wordt. Israel is like a thief who feels shame only when it gets caught (Jeremia 2:26). In conflictsituaties, waarin mensen toch al de neiging hebben om hun eigen straatje schoon te vegen, is het een hele uitdaging om de werkelijkheid van het eigen aandeel onder ogen te zien. Een belangrijke stap is om de drang om het gedrag van de ander te willen verklaren op te geven. Waarom reageert de ander zoals die reageert? Die vraag brengt je verder van een oplossing. De enige weg is te onderzoeken wat je zelf anders had kunnen doen en daar verantwoordelijkheid voor nemen.

Emotional Intelligence, Conflict Competence and the Clergy

Het Alban Instiituut in Amerika biedt een schat aan interessante artikelen voor leidinggevenden in de kerk.

Hieronder enkele citaten uit een artikel met als titel: Emotional Intelligence, Conflict Competence and the Clergy
(Het hele artikel is hier te downloaden.

Virtually every pastor has battle scars to show, and conflict seems almost part and parcel to the practice of ministry.

Pastors, in general, are far more likely to accommodate (to give in to others and sacrifice their own needs) and far less likely to compete (to assert their own position regardless of other’s needs) than their congregants.

... scored lower than other clergy on three dimensions of emotional intelligence: self-actualization (the ability to fulfill one’s potential), happiness (the ability to experience joy on a day-to-day basis), and impulse control ( the ability to manage one’s impulses and not overreact).

the lowest score for seminarians on the BarOn EQi (BarOn Emotional Quotient-Inventory)is problem solving, or the ability to think things through logically and systematically. This is also the lowest score for more experienced clergy. By learning to step back and think things through, pastors can avoid being driven by their emotions, gain perspective on a problem, generate options and solutions, and stay grounded.

Leidinggevenden besteden veel tijd aan nieuwe gemeenteopbouwmodellen, missionaire projecten en dergelijke. Je zou wensen dat er wat meer aandacht zou zijn voor de innerlijke mens.

Gelukkig is het Zalig en niet 'gelukkig'

Vandaag gelezen in Peter Kreeft, De deugden in ere hersteld. Een citaat (blz.85) over de Bergrede.

Sommige moderne bijbelvertalingen vertalen het woord makarios als 'gelukkig'. Dit is een fundamentele en rampzalige vergissing. Het zijn in feite drie vergissingen, want 'gelukkig' betekent voor de moderne lezer

1. iets subjectiefs, een staat van bewustzijn, een gevoel. Als iemand zich gelukkig voelt, dan is hij gelukkig.
2. iets van tijdelijke aard en
3. iets dat afhankelijk is van geluk, van het lot, van toeval.

Zegening daarentegen is

1. een objectieve toestand en geen subjectief gevoel
2. een permanente toestand
3. afhankelijk van Gods genaden en van onze keuze

Lijden vormt een cruciale test waarmee geluk van zegening kan worden onderscheiden. Lijden kan onderdeel zijn van zegening, maar niet van geluk.

Waarom komt U ons hinderen?

Vandaag ben ik de trotse eigenaar geworden van het boek van Willem Jan Otten. Enkele jaren geleden had ik het ontdekt in de boekenkast van mijn schoonzoon en was gefascineerd geraakt door de inhoud en de manier van schrijven. Later heb ik geprobeerd het te kopen, maar het bleek alleen nog maar tweedehands te verkrijgen te zijn, waarbij het goedkoopste exemplaar nog altijd 75 euro moest opbrengen. Gelukkig heeft Van Oorschot het opnieuw uitgegeven en voor het schamele bedrag van 15 euro mag je je koesteren in een schitterende essaybundel. Willem Jan Otten beschrijft in deze bundel zijn 'helden', zoals bijvoorbeeld Augustinus, Dostojevski, Pascal, Chesterton en Lewis. Schrijvers, filosofen en theologen, die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geestelijke ontwikkeling van Jan Willem Otten, die geleid heeft tot, wat hij noemt, zijn kerstening.

Het meest aansprekend voor mij is het essay over René Girard. Deze Franse denker schrijft over een begrip dat even simpel als ingewikkeld is: mimetische begeerte. Hij stelt, dat ons verlangen, onze 'passie' niet voortkomt uit ons eigen hart, maar uit jaloezie. Onze begeerte is niet oorspronkelijk, maar bemiddeld. Omdat de buurman een nieuwe auto heeft, bedenken wij, dat we ook een nieuwe auto nodig hebben. En het is deze begeerte die tot het hanteren van geweld leidt. De spanning die ontstaat tussen rivaliserende mensen of groepen moet dan opgelost worden om de wederzijdse vernietiging te voorkomen Daarvoor introduceert Girard het zondebokmechanisme; een onschuldige, vaak ene buitenbeentje, krijgt de spanning op zich geladen en moet gestraft worden, Pas dan kan de rust tussen de partijen weerkeren.

Ik ben ervan overtuigd, dan het denken over conflicten, in de samenleving en in de kerk voor een groot deel beter begrepen kan worden als we bij Girard te rade gaan. Het ontmaskert ons eigen individualistische denken en spoort ons aan om anders naar zogenaamde zondebokken te kijken.

Taboe

Sinds enige tijd begeleid ik een afstudeerder aan de CHE rondom het thema Leiderschap in de PKN. Met een kerkmodel waarbij de kerkenraad het hoogste orgaan is en een predikant die vaak het informele gezag heeft, is het in de praktijk bijzonder lastig manoevreren in situaties met een zekere emotione lading. Als alles goed loopt en iedereen kan het prima met elkaar vinden, dan is er geen vuiltje aan de lucht. Maar ontstaat er een zekere spanning, en wanneer gebeurt dat nu niet, dan wordt het een stuk ingewikkelder. Er wordt in die situatie heel veel van een predikant gevraagd. Neemt hij te sterk de leidende rol op zich, dan kan hij door een willekeurig kerkenraadslid worden teruggefloten, waardoor snel een patstelling ontstaat. Houdt hij zich een beetje op de vlakte, dan wordt er, vaak door de zwakkeren in de kerkenraad, druk uitgeoefend op de predikant om initiatief te nemen. Hij kan het bijna nooit goed doen.

Op het terrein van teamontwikkeling ben ik een fan van Patrick Lencioni. Hij gaat uit van een aantal stappen die gezet moeten worden om met elkaar tot goede resultaten te komen. De eerste en dus de belangrijkste stap is volgens hem het creëren van onderling vertrouwen. Maar in de constructie van de kerkenraad is het bijna onmogelijk om aan teamvorming te doen. Hoe kun je in zo'n situatie onderling vertrouwen ontwikkelen? Wie moet dat doen? Ik heb een situatie meegemaakt, waarbij de predikant met iedereen goed uit de voeten kon. Hij was de samenbindende factor. Alle onderlinge spanningen werden hierdoor onzichtbaar. Maar zodra hij vertrokken was naar een andere gemeente, ontstonden de problemen. De spanningen kwamen naar boven en behoorlijk wat mensen vertrokken.

Wat in mijn ogen nodig is, dat er een gezond evenwicht komt tussen de kerkenraad (met name het moderamen) en de predikant. En dat is voor velen vloeken in de kerk. Want een predikant is onderdeel van de kerkenraad en kan er dus nooit tegenover staan. Toch is dit volgens mij een belangrijke lijn die onderzocht zou moeten worden. Het kerkenraadsmodel (presbyteriaanse model) staat in tussen het hiërarchische model (de Rooms-Katholieke Kerk met de paus aan het hoofd) en het vrijkerkelijke model (congregationalistische model, zoals de Baptisten, waarbij de gemeentevergadering het hoogste orgaan is). Het lijk een mooi democratisch ideaal, maar in de praktijk hebben we te maken met veel frustraties, overspannen predikanten en getormenteerde kerkenraadsleden. Ik hoop dat er op dit terrein wat gaat gebeuren in de reformatorische kerken, want heel veel energie, die normaal gesproken gericht zou moeten zijn op de plek van de kerk in de maatschappij, gaat nu verloren aan onderling gekissebis. In het verleden ging het misschien nog wel toen de de predikant door velen op een voetstuk werd geplaatst, maar nu met mondige en hoogopgeleide kerkenraadsleden lijkt het systeem door het vasthouden aan zijn eigen idealisme ten onder te gaat. Ik hoop en bid dat er een moedig iemand opstaat om dit taboe aan te pakken.

Wat is de mens, dat Gij zijner gedenkt?

Zojuist heb ik het boekje Mijn biecht van Tolstoj beëindigd. Het is een beschrijving van zijn zoektocht naar het geloof. Na als kind het geloof van zijn omgeving te hebben aanvaard, doet hij het als student als niet ter zake van de hand. Hij leeft dan zij leven als iemand van de welgestelde klasse, trouwt en schrijft zijn beroemde romans Oorlog & Vrede en Anna Karenina.
Rond zijn vijftigste komt hij in een diepe emotionele crisis terecht, waarbij hij twijfelt aan de zin van het leven. Op basis van rationele afwegingen en gesprekken met mensen uit wetenschap en filosofie komt hij tot de conclusie dat er uit die hoek geen antwoord te verwachten is. Rationele kennis schiet tekort met betrekking tot de vragen van het leven. Hij constateert dat hij niet de moed heeft om zich van het leven te benemen en dat er in hem een soort levenskracht is, die met het verstand niet te verklaren is. Hij komt dat tot de conclusie, dat er naast een rationeel weten ook een irrationeel weten is. Op basis daarvan keert hij terug tot het geloof van zijn jeugd. Hij geeft zich over aan de kerk en kiest ervoor om zaken die hij niet begrijpt toch te accepteren. Geloven is dus niet een kwestie van het verstand, maar van het hart. In navolging van Pascal schrijft hij: ‘Het is het hart dat God waarneemt en niet de rede.’

Wat doet deze bespiegeling op de weblog van Vredestichters? Wat kunnen we daarmee? Ik denk dat als partijen met elkaar in conflict zijn, we ons kunnen onderwerpen aan een hoger Gezag. We kunnen elkaar soms niet bereiken met het verstand, we begrijpen elkaar niet. Misschien kunnen we elkaar vinden met het hart, een weten dat wij allen schepselen van God zijn en ons kunnen verheugen in het besef, dat Hij aan ons denkt.